Literatuur
“Literatuur begint met de letter L.”
“Literatuur: het uur der geletterden!”
“Ware mijn pen korter geweest, de wereldliteratuur had er anders uitgezien.”
Literatuur is de enorme verzameling mededelingen die door voldoende (of voldoende invloed hebbende) mensen interessant genoeg gevonden werden om op één of andere manier voor het nageslacht bewaard te worden. Aangezien dit voornamelijk[1] door middel van schrift gebeurde (en nog gebeurt), zijn analfabeten verstoken van meer dan driekwart van de literatuur[2]. Literatuur is, voor zover bekend, een uitsluitend menselijke activiteit, en wordt tot de Zeven Vrije Kunsten gerekend.
Ontstaan: zijn of niet zijn[bewerken]
De literatuur is ontstaan tegelijk met de eerste als letters, woorden en leestekens zinnen herkenbare klanken: de mens vond al heel vroeg bepaalde mededelingen belangrijk genoeg om ze in de eigen, en vooral andermans herinnering te griffen. Dat griffen gebeurde oorspronkelijk met behulp van een scherp voorwerp, tot men erachter kwam dat die behandeling even pijnlijk als inefficiënt was, en men ze beter figuurlijk kon interpreteren.
Welles nietes[bewerken]
Het eerste literatuurprobleem (in een eindeloze reeks, zo zou blijken) stelde zich toen men zich ervan bewust werd dat die boeiende mededelingen een hele verzameling dreigden te worden, en dat die verzameling een naam, en misschien zelfs een definitie nodig had: het woord "literatuur" kwam tevoorschijn, volgens de overlevering op een warme zondagavond in mei. Het jaartal werd niet mee overgeleverd, maar zou in de honderdduizenden vóór onze jaartelling lopen. Meteen werd de volgende, nog steeds bijtend actuele vraag opgeworpen:
"Is elke bewaarde mededeling literatuur?"
De vraagstellers bedoelden eigenlijk:
"Moeten we geen onderscheid maken tussen fictie en non-fictie?"
maar deze twee begrippen waren nog niet tot stand gekomen. Zodoende bleven de debatten doelloos rondzwalpen en oeverloos verderdobberen. Toen de beide begrippen er uiteindelijk waren, bleek men er niks mee opgeschoten, omdat er te veel onderwerpen en literaire werken waren waarvan niet sluitend kon uitgemaakt worden of ze nu tot de fictie, de non-fictie, of beide, of geen van beide behoorden. Met name werken die te maken hadden met religie, geschiedenis en natuurkunde bleken moeilijk te categoriseren te zijn.
De Literatuurcommissie[bewerken]
Van februari tot april 2478 vóór C. werd in Babylon een immens literatuurconclaaf gehouden, dat afgerond werd met de oprichting van de nog steeds bestaande "Literatuurcommissie", die sindsdien bepaalt wat literatuur is en wat niet, en die zich ook bezighoudt met het definiëren toekennen van de verschillende subcategorieën.
Literatuur en haar auteurs[bewerken]
De allereerste stelling waarover de Literatuurcommissie het eens werd, was dat literatuur gepleegd werd door een auteur. De allereerste kwestie waarover de Literatuurcommissie zwaar debatteerde, behelsde het aantal auteurs per literair werk: kon men immers een schrijverscollectief, waarvan William Shakespeare het bekendste voorbeeld is, als één auteur beschouwen? En wat met werken waarvan de auteur(s) niet bij naam bekend waren, zoals de Bijbel? Deze kwesties werden spoedig afgebogen naar bedenkingen bij het al dan niet bestaan van schrijverscollectieven in het geval van beroemd literair werk. Het resultaat: schriijverscollectieven en anoniempjes worden erkend als auteurs, indien kan aangetoond worden dat zij bestaan hebben en iets met het werk in kwestie te maken hebben. Zo wordt de Literatuurcommissie nog steeds verdeeld in twee grote kampen: zij die menen dat
- de Bijbel door een reeks anoniempjes werd geschreven;
- Shakespeare een schrijverscollectief was,
en zij die rotsvast geloven dat.
- de Bijbel door God gedicteerd werd;
- William Shakespeare één persoon was.
Deze tweedracht ziet er gevaarlijker uit dan ze is: onafhankelijk van welke stellingen de juiste zullen blijken te zijn, staat alvast als een paal boven water dat het om auteurs gaat, tenminste zo gauw bewezen is dat ze iets met de aan hen verbonden werken te maken gehad hebben. Iedereen blij dus, behalve zij die nu eens écht willen weten hoe de vork aan de steel zit. Maar zo'n mensen richten geen commissie op, en gaan er nog minder in zetelen. Parallelle werelden, inderdaad.
Overlevering[bewerken]
Literatuur wordt, net als gevangenen en ter dood veroordeelden, overgeleverd. Voor deze overlevering wordt gebruik gemaakt van twee technieken: mondeling en schriftelijk, een tweedeling die examinandi aller tijden bekend voorkomt. Examinandi in de literatuur hebben dus dubbel prijs. Soms werd en wordt literatuur op beide wijzen overgeleverd, tot grote vreugde van die enkele analfabeten die hun dagtaak, bestaande uit het vinden van eten en onderdak, achter de rug hebben, en nog wat tijd over hebben voor minder levensnoodzakelijke bezigheden.
Mondelinge overlevering[bewerken]
Het mondeling overleveren van literatuur is de oudste techniek, en berust op het kettingprincipe, waarbij elke overleveraar het overgeleverde dat hij of zij van een andere (meestal oudere) overleveraar overgeleverd krijgt zelf ook weer overlevert aan een toekomstige overleveraar, en zo verder. Aldus overgeleverde literatuur wordt ook wel "levende literatuur" of "continue literatuur" genoemd, omdat elke overleveraar het overgeleverde lichtjes aanpast, bewust of onopzettelijk. Meestal gaat het maar om een letter of een leesteken adempauze, maar experts hebben al eens berekend dat na ongeveer
- honderdvijftig overleveringen de stijl,
- achthonderd overleveringen de plot,
- tweeduizend honderdtweeëntachtig overleveringen de diepere bedoeling van de oorspronkelijke auteur
significant veranderd is. Het woord "significant" maakt dit onderzoek echter verdacht, want hoe kan na zoveel overleveringen nog iemand weten hoe de oorspronkelijke versie klonk? De Literatuurcommissie doet hiernaar momenteel onderzoek, en het resultaat daarvan wordt verwacht tegen eind 2025.
Schriftelijke overlevering[bewerken]
De uitvinding van het schrift leidde niet automatisch tot de vervanging van de mondelinge overlevering door de schriftelijke: schrijvers ondervonden een buitengewoon grote weerstand vanwege de Vereniging Van Vaardige VerhalenVertellers, bij de gewone mens beter bekend als de "Vertellersbond", die moord, brand en broodroof schreeuwde. Immers, indien literatuur schriftelijk vastgelegd werd, kon iedereen (behalve de toen nochtans nog in de meerderheid zijnde analfabeten) die verhalen leren kennen zonder tussenkomst van een erkend verteller. Deze weerstand zorgde ervoor dat het schrift nog eeuwenlang uitsluitend werd gebruikt voor boekhoudkundige doeleinden. Eenmaal de eerste literaire werken op schrift gesteld en verspreid, ging het fel bergaf met het vertellersvak, behalve in streken waar men geen schrift kende. De invoering van de schoolplicht door Karel de Grote in de XIde eeuw reduceerde het percentage analfabeten in Europa drastisch, en de uitvinding van de drukkunst in de XVde eeuw legde de vertellers definitief het zwijgen op. Het vak is sinds de XVIde eeuw een knelpuntberoep, behalve in Afrika en delen van Azië.
Uitgave[bewerken]
Even oud als het op schrift stellen van literatuur, is de uitgave ervan: sluwe zakenlui nemen de auteur van een potentieel commercieel succes in de arm, en stellen hem voor om, middels de bescheiden winstdeelname van tussen de 75% en 99%[3], de vermenigvuldiging en de verspreiding van het literair juweeltje op zich te nemen. De firma dit deze nobele taak op zich neemt noemen wij "uitgeverij", en aan het hoofd daarvan staat de "uitgever", een vreemde naam aangezien het de auteur is die een belangrijk aspect van zijn creatie uit handen geeft. Zeldzaam zijn de auteurs die tegelijkertijd ook uitgever zijn, zoals Professor W. Druyff in Zevergem, en zij worden door het voltallige uitgeverskorps met argwaan bekeken en met vlijt bestreden.
Spreiding en waardering[bewerken]
Literatuur wordt onderverdeeld in 6 categorieën, waarbij de spreiding van de waardering en de waardering van de spreiding de voornaamste toetsstenen vormen. Hoe verder een literair werk verspreid is, hoe meer het geapprecieerd wordt, en hoe meer een literair werk geapprecieerd wordt, hoe verder het verspreid wordt.
Universele of halalheelalliteratuur[bewerken]
Van de heelalliteratuur is noch de verspreiding noch de eraan verbonden waardering (of omgekeerd) overzichtelijk weer te geven. Dat heeft alles te maken met de omvang van ons heelal, waaraan dagelijks door astronomen kubieke kilometers worden toegevoegd, vooral aan de buitenkant. Omdat de studie van buitenaardse talen op onze planeet nog in de kinderschoenen staat, is de niet-aardse heelalliteratuur bij ons weinig verspreid, maar er wordt algemeen aangenomen dat zowel "Don Quijote" als "Lord of the Rings" als "Die Blechtrommel" ook buiten ons Melkwegstelsel gewaardeerd worden, al ontbreken daartoe harde bewijzen, zoals bijvoorbeeld recensies uit die contreien. Dat gebrek aan bewijzen leidt ertoe dat de aardse vertegenwoordigers van heelalliteratuur door de literatuurleek ondergebracht worden bij de wereldliteratuur.
Mondiale of wereldliteratuur[bewerken]
De wereldliteratuur bevat, zoals uit het woord al kan worden afgeleid, literaire werken die over de hele wereld gesmaakt worden, en daarom ook over die hele zelfde wereld te vinden zijn. Andersom zijn die werken over de hele wereld verspreid, wat wereldwijde appreciatie in de hand werkt, want een literaire creatie die over de hele wereld te vinden is, kan enkel een meesterwerk zijn. Om te weten of literatuur al dan niet tot de wereldliteratuur behoort, volstaat het om contact op te nemen met een geletterde bewoner van de plaats precies aan de andere kant van de wereldbol, en die actie ook te ondernemen met de bewoners van de punten er precies tussenin, in zowel de noordelijke, de zuidelijke, de oostelijke als de westelijke richting. Wanneer alle vijf de contactpersonen het werk ook kennen én waarderen, dan heeft men met wereldliteratuur te maken.
Continentale of werelddeelliteratuur[bewerken]
Wanneer noch de waardering, noch de verspreiding, of omgekeerd, van een literair product de grenzen van een werelddeel niet overschrijdt, dan heeft men het over "werelddeelliteratuur". Tenminste, wanneer binnen dat werelddeel het werk overal te vinden en gewaardeerd is, of omgekeerd. Het is niet omdat een land aan de grens van een continent overloopt naar het naburig continent[4], dat de continentale literatuur die daar gewaardeerd en verspreid was, en omgekeerd, plots ook continentale literatuur van het naburige werelddeel wordt. Vooral nationale auteurs die mikken op continentale erkenning willen hier al eens slachtoffer van worden.
Nationale of landliteratuur[bewerken]
De categorie "landliteratuur" is door de eeuwen heen de meest beweeglijke gebleken, omdat het begrip "land" niet altijd door dezelfden op dezelfde manier is geïnterpreteerd. Landen komen en gaan, wat maakt dat de Belgische landliteratuur pas sinds 1830 wordt geproduceerd, en de Griekse productie heeft stilgelegen tijdens de Romeinse overheersing, toen deze literatuur als "Romeins" werd beschouwd, en tijdens de Turkse bezetting, toen ze als "Turks" werd bestempeld. Oost-Europese landen zien de geschiedenis van hun nationale literatuur eveneens alle richtingen uitgaan, en de Balkanlanden hebben het op dat vlak evenmin gemakkelijk. De kwestie wordt des te nijpender naarmate er meer politici munt willen slaan uit prestigieuze landliteratuur, en zich in naam van hun land wel eens literair werk toe-eigenen dat eigenlijk van de buren is, of zich in een "niemandsland" bevindt omdat het land in kwestie opgehouden heeft te bestaan.
Regionale of streekliteratuur[bewerken]
Een literair werk dat minstens één dorp of stad verder gewaardeerd en verspreid is, of omgekeerd, dan het dorp of de stad waar het geproduceerd en uitgegeven werd, komt in de schemerzone van de streekliteratuur terecht: het stadium van de dorpsliteratuur is voorbij, maar de status van landliteratuur ligt nog veraf. Deze schemerzone is niet populair bij de bij het productieproces betrokkenen: wie de middelen heeft om, via intensieve en dus dure promotie, het werk tot nationale literatuur te verheffen, gaat er helemaal voor; wie die middelen niet heeft, kijkt er persoonlijk op toe dat in de naburige of steden geen enkel exemplaar van het werk in kwestie te vinden is, en gaat er prat op een fiere inwoner van zijn dorp of stad te zijn, zonder nood aan erkenning daarbuiten. Dergelijke nood aan "buitengemeentelijke" erkenning wordt dan als verwaandheid en grootheidswaanzin bestempeld.
Lokale of dorpsliteratuur[bewerken]
Het dichtst bij huis, en dus ook het minst gewaardeerd, of het minst gewaardeerd, en daarom het minst ver verspreid, is de dorpsliteratuur. Die wordt in zeer kleine oplage in het lokale Cultureel Centrum en/of de lokale Openbare Bibliotheek aan de cultureel verslaafden aangeboden, en na de voorstelling met schuimwijn en hapjes verticaal geklasseerd. Dorpsliteratoren[5] beweren dat er zich tussen de dorpsliteratuur pareltjes bevinden, maar slagen er niet in om die bewering hard te maken. De jacht op dorpsliteratuur met breder potentieel blijft open, het hele jaar door.
Prijzen en labels[bewerken]
Omdat literatuur te koop is, gelden ook hier regels in verband met prijzen en etiketten. De begrippen hebben op literatuurgebied wel een iets andere betekenis dan bijvoorbeeld in de vleeshandel of de wijnbouw.
Literatuurprijzen[bewerken]
Net zoals bij andere kunst- en cultuuruitingen het geval is, kan een specifiek literair werk en/of een auteur van minder specifiek literair werk in de prijzen vallen, gaande van een eervolle vermelding in het palmares van de jaarlijkse opstelwedstrijd van de derde klas van Basisschool De Averechtse Aapjes Aalst tot Bijna de Nobelprijs voor de Literatuur. Literaire werken waaraan een literatuurprijs kleeft zijn zonder uitzondering bijzonder onpopulair, en zijn binnen de vijf jaar na de toekenning enkel nog weer te vinden op Wikipedialijsten, een verschijnsel dat overigens ook optreedt bij alle andere cultuurgebonden prijzen.
Literatuurlabels[bewerken]
Grotere waardering en verspreiding, of omgekeerd, betekent volgens economen ook grotere omzet, en daar zijn de literair betrokkenen in het algemeen, en de uitgevers in het bijzonder, niet vies van. Er wordt dan ook op alle waarderings- en verspreidingsniveau's (of omgekeerd) gestreden om het behalen en het behouden van een "hoger label". De uitgever van een regionaal werk wil dat werk graag de status van nationale literatuur zien behalen, en nationale literatuur mikt naar wereldliteratuur. Omdat zo'n status uit de buitenkant van een uitgegeven literair werk niet onweerlegbaar af te leiden is[6], werkt de Literatuurcommissie al sinds 1926 aan een wereldwijd erkend label, dat onomstootbaar moet aangeven in welke waarderings- en verspreidingscategorie (of omgekeerd) een literair werk thuishoort. Het label zal, zo beweert de Literatuurcommissie, in voege komen eind 2025.
Ook dit nog[bewerken]
Voor wie niet genoeg kan krijgen van rare smoelwerken,
nog een paar mogelijke reacties op het fenomeen "literatuur":
 |
Vastgenagelde versie: 30 mei 2016 |
Dit artikel is een verschrikking! Daarom is het vastgenageld aan de schandpaal zodat iedereen er rotte groenten tegenaan kan gooien.
| |
Notenbalk[bewerken]
- ↑ Het Nationaal Instituut voor Statistiek spreekt van 76,3%, maar waarschijnlijk ligt het percentage hoger. De waarschijnlijkheidskans dat het hoger ligt wordt door datzelfde Instituut op 76,3% geschat.
- ↑ Straatinterviews bij analfabeten wezen uit dat zij hiervan geen last hadden, vooral omdat zij het te druk zouden hebben met dagdagelijkse dingen zoals het vinden van eten en onderdak.
- ↑ 76,3 volgens het Nationaal Instituut voor Statistiek.
- ↑ Zoals Turkije het Aziatisch continent wil inruilen voor het Europese.
- ↑ Hobbyisten die alle literatuur opsnorren en bijhouden, die binnen het territorium van hun dorp of stad geproduceerd wordt. Elk dorp, elke stad herbergt minstens één zo'n zonderling, die op zijn hobby meestal de term "heemkunde" plakt.
- ↑ De promotiepraat van de uitgeverij telt niet mee.