Mona Lisa

De Mona Lisa rookt nog even een flinke jonko voor ze beroemd wordt.

“Woehahahahahahahaha!”
~ De Mona Lisa over haar glimlach.

“Godverdomme, wat ben jij een lekker ding.”
~ Leonardo da Vinci over de Mona Lisa.

“Oe... Zo mysterieus... Hmmm... O, sorry, ik ben klaargekomen.”
~ Dan Brown over de Mona Lisa.

“Er zijn toch best een hoop rare rukkers die naar raadseltjes zoeken in dat schilderij.
En dat terwijl ik gewoon stomdronken was tijdens het schilderen!”
~ Leonardo da Vinci over zijn ambacht.

De Mona Lisa, ook wel de Gioconda of Die Ene Met Die Glimlach genoemd — kom op, we weten toch allemaal over welk schilderij we het hebben? — is volgens de zogenaamde experts een zogenaamd kunstwerk, maar dat is allemaal subjectief. Wat we objectief kunnen vaststellen, is dat het een schilderij is dat Leonardo da Vinci heeft gemaakt en dat iemand anders daarvoor uren lang op een gammel stoeltje van IKEA moest zitten als model. Wie of wat dat model is, is echter al jarenlang een mysterie waarover veel verhalen de rondte doen.

Mysterie[bewerken]

Al jaren speculeren miljoenen mensen die geen leven hebben en te lui zijn om de A te spellen, zoals Michelle Obama, zich suf over de vraag wie toch het model is geweest. In plaats van wetenschappelijk onderzoek te doen, schrijven ze dan maar boeken vol met nonsens en klinkklare leugens waar de Telegraaf een puntje aan kan zuigen. Die prutsers verdienen dan echter goud geld omdat de naïeve massa, jij dus, toch alles gelooft wat op een papier of een website staat. Daardoor is zo langzamerhand zelfs voor echte vorsers niet meer helder wie nu modelstond voor de Mona Lisa.

Is het een vrouw? Is het een man? Is het iets niet-menselijks? Een vogel? Een vliegtuig? Een beschimmelde appeltaart die door buitenaardse wezens is gestolen uit een Delhaize in Antwerpen en met de eveneens gestolen teletijdmachine van professor Barabas naar het Italië van de Renaissance is gesmokkeld? Het kan alles zijn! Nou ja, behalve dat laatste. Dat laatste is zo bizar, dat het alleen op Wikipedia zou kunnen staan. Maar wat is het dan wel, vraagt u zich af. Welnu, houdt uw mond, antwoordt de Oncyclopedia, dan kan dit artikel opheldering brengen. Of niet. We zien wel.

Geschiedenis[bewerken]

De officiële geschiedenis is dat Leonardo da Vinci werd gecontracteerd door een rijke koopman om zijn pas gekochte postorderbruid te schilderen, zodat hij zichzelf altijd kon bevredigen, ook als zij hoofdpijn had. Da Vinci werd echter verliefd op het model en wilde haar koste wat het kost in zijn atelier houden. Daarom schilderde hij haar gezicht meerdere keren, tot er zoveel lagen op elkaar zaten dat het niet meer te zien was of het model blij is, boos is, geil is of teleurgesteld over het cynisme in de hedendaagse buitenlandpolitiek is.

De officiële naam van het werk is Gioconda, wat letterlijk vertaald Blij betekent. Gezien het gezicht van het model, lijkt dit een sarcastische grap, maar het zou ook kunnen verwijzen naar de woorden waarmee de man van het vermeende model zijn huwelijk beschreef: tuurlijk is zij blij met mij! Of de eega in kwestie deze analyse deelde, was in de zestiende eeuw van ondergeschikt belang.

Er gaan zeer wilde verhalen rond over de verhouding tussen het model en Da Vinci. Volgens beroepsroddelaars zou Da Vinci het model tijdens een nachtelijke schildersessie hebben bevrucht met zijn verfkwast, maar het is bekend dat de uomo universale een homo-universele affaire had met zijn assistent, Vladimir Benny Ratzinger. Bovendien was hij al aardig op leeftijd, dus kindjes maken met het bruidje van een ander zat er waarschijnlijk niet meer in. En toen was daar plotseling de Spaanse Inquisitie.

NIEMAND VERWACHT DE SPAANSE INQUISITIE!

Dit heidense artikel is in beslag genomen door grootinquisiteur kardinaal Jiménez.
De godslasteraar die het geschreven heeft, is ter ondervraging in een luie stoel gezet.
Na urenlange folteringen met een kussen zal hij worden gevierendeeld op een wasrek.
U mag dit duivelse werk lezen, mits u daarna naar uw plaatselijke katholieke kerk snelt.
Daar kunt u uw zonden bekennen en uw kaarsenfetisj bevredigen. Amen!

Da Vinci had namelijk nagelaten God te verheerlijken in zijn schilderij. Bij een ander werk — eh... hoe heet het ook alweer... die ene schets met die vent met acht ledematen en een blote pielemuis! — was hij er nog mee weggekomen door te zeggen dat het Jezus moest voorstellen, maar nu eindigde hij toch echt onverbiddelijk op de brandstapel. Terwijl de oude meester nog hing te smeulen, werd de Mona Lisa stiekem door een kardinaal naar Frankrijk gesmokkeld en op de zwarte markt verkocht voor twintig Bitcoins en aandelen in Heineken. Daarnaast werden Italiaanse vervalsers aangespoord parodieën op de Mona Lisa te maken zodat Oncyclopedia's wereldwijd de ketter Da Vinci te kakken konden zetten.

Het schilderij dook in 1797 op in het Louvre in Parijs, waar de curatoren zo vriendelijk waren hun collega's in Rome te mailen of ze het niet terug wilden. De Italianen maakten echter geen haast, tot het werk in de twintigste eeuw bij Tussen kunst en kitsch een vermogen bleek waard te zijn. Premier Benito Mussolini eiste plotseling het schilderij terug, van het een kwam het ander, en plotseling lagen er zes miljoen dode Joden in Polen.

Waarschuwing: De bovenstaande tekst bevat spoilers. Volgens mij had ik dat eerder moeten vertellen...

Voor de uilskuikens die de afgelopen eeuwen onder een rots hebben gelegen zonder krant of Twitter, heeft Wikipedia ook een artikel over: Mona Lisa.

Natuurlijk weten we nog lang niet de echte geschiedenis over de Mona Lisa. Zo zullen we bijvoorbeeld pas in 2026 ontdekken dat de versie in het Louvre helemaal niet het origineel is en in 2030 zal in Athene het echte origineel opduiken. In 2038 ontdekken we dan dat Da Vinci eigenlijk een personage van William Shakespeare was en in 2055 blijkt dat Italië eigenlijk pas in de twintigste eeuw is drooggelegd om te oefenen voor de Flevopolder. Maar tegen die tijd zijn we toch allemaal doodgegaan aan klimaatverandering, dus wat geeft het? We gaan door met het volgende hoofdstuk.

Beschrijving[bewerken]

Allemachtig, hoe moet je een schilderij in woorden beschrijven? Bij een Mondriaan gaat dat nog misschien, maar de Mona Lisa? Elke stip is door duizenden kunsthistorici op tienduizenden manieren geïnterpreteerd, van de verontrustende grimas die glimlach heet, tot die details op de achtergrond waar toch nooit ene kip op let en waar mensen die veel meer weten dan jij en ik al hele epossen hebben geschreven. Nou goed, we gaan ervoor, op hoop van zegen.

Hier zie je een plek ergens.

En daar ook.

Landschap[bewerken]

Als je kijkt naar het bijzondere landschap achter de Mona Lisa zie je duidelijk een bos, of misschien een kloof, een vulkaan, de hel of de N2 tussen Brussel en Maastricht — een beetje afhankelijk van hoeveel LSD je van tevoren ingenomen hebt — en misschien ook wel een combinatie daarvan.

Veel mensen kunnen niet geloven dat Da Vinci zo'n onbehouwen hork kan zijn geweest dat hij een dame drie jaar lang op die plek heeft laten poseren in weer en wind. Deze mensen stellen dan dat deze plek niet echt bestaat en is ontsproten aan de rijke fantasie van de schilder. Het probleem is dat als we dat voor waarheid aannemen, we net zo goed kunnen denken dat het model niet bestaat, de schilder niet bestaat, Paul McCartney niet bestaat, jij niet bestaat en de gehele Aarde slechts een optische illusie is. Maar dat nihilisme brengt ons niets dan ellende, dus die weg kunnen we beter niet in slaan.

Om die reden — en om andere redenen die je toch nooit zult begrijpen — is het beter te denken dat de plek wel bestaat en dat het Da Vinci is gelukt het model wijs te maken dat het raadselachtige landschap absoluut nodig was om te passen bij de halve glimlach die zo veel vraagtekens oproept, terwijl hij eigenlijk gewoon met haar alleen wilde zijn op een stil plekje.

Blik[bewerken]

De zaadvragende ogen van Mona Lisa.

De blik van de Mona Lisa is één van de grootste raadsels ter wereld, naast de vraag waar de Heilige Graal ligt en het mysterie wie er in hemelsnaam nog op de PvdA stemt. De blik laat duidelijk een ontspannen concentratie zien alsof het model over iets heel dieps nadenkt, zoals de Zwarte Zee of de schatkist van Griekenland.

Het zou ook kunnen dat Da Vinci haar gevraagd heeft naar een televisie te kijken waarop Pauw en Witteman werd vertoond, zodat ze langzaamaan met open ogen indutte en Da Vinci zijn gang kon gaan met het schilderij en zijn boekje met Zweedse puzzels. Nog een optie is dat er net op het moment van schilderen iemand door de deur naar binnen kwam, zoals de geheime buitenechtelijke dochter van Da Vinci. Misschien heeft hij haar na die onschuldig bedoelde blik naar links (voor de kijkers rechts) wel afgeperst, door te dreigen haar naaktfoto te verspreiden en haar op een bangalijst te zetten.

Het lijkt nog wel het meest op een glimlach uit medelijden.

Glimlach[bewerken]

De glimlach, als het al een glimlach is, duidt op een ernstige geestesziekte zoals depressie, verliefdheid of ongesteldheid. Het zou echter ook een kwaadaardige grijns kunnen zijn of een angstige grimas. Dit zou dan weer de theorie ondersteunen dat Da Vinci haar erger behandelde dan Picasso zijn vrouwen — die lijperik stak ze gewoon een oog uit en zette het aan de andere kant weer terug! — en dat het gezicht een ingehouden schreeuw om hulp is.

Het zou ook nog kunnen dat de mond pijn en honger uitdrukt, omdat Da Vinci haar had vastgebonden aan de stoel zodat hij niet op geheugen moest schilderen, maar drie jaar lang het model voor zich hield. Critici van deze laatste theorie wijzen op de handen van Mona Lisa die duidelijk zichtbaar niet vastgebonden zijn. Dat is het voordeel van elementen los bekijken: dan hoef je je niet druk te maken over de onzin die het geheel vormt en kun je de grootst mogelijke kwatsj compleet geloofwaardig laten klinken.

Hé, niet wrijven terwijl je geschilderd wordt!

Zie Politiek voor meer voorbeelden van dit soort onzinverkoperij.

Handen[bewerken]

Ook de handen lijken ons veel te zeggen over de geestelijke toestand van het model op het moment van schilderen, maar wat is de grote vraag. Een gangbare theorie is dat ze die bijeenhoudt uit angst, omdat ze bijgelovig was en dacht dat haar ziel in het schilderij zou gevangen geraken geweest geworden. Een andere theorie is dat ze zo vereerd was dat ze werd geportretteerd door Da Vinci, dat ze met haar rechterhand in haar linkerarm kneep om te kijken of ze niet in dromenland was.

De veruit meest populaire theorie is dat Mona Lisa ongewenst zanger was en uit schaamte haar handen voor haar buik hield om niet te laten zien dat ze ademsteun gebruikte. Het zou ook de gesloten mond kunnen verklaren: zangers hebben altijd de neiging willekeurig toonladders en articulatieoefeningen in te zetten en de enige manier om dit tegen te houden is met gedisciplineerd stilzwijgen. Dit was des te belangrijker omdat ongewenste zangers onverbiddelijk uit Italië verbannen werden en worden. Helaas lukt dit niet iedereen en moest bijvoorbeeld Marco Borsato vluchten toen hij Altijd Is Kortjakje Ziek begon te zingen tijdens de doop van zijn neefje.

Psychologische analyse[bewerken]

Zie Sigmund Freud voor hij zich omdraait in zijn graf.

Na deze uiterst interessante en diepgravende analyse van het werk zelf, waar we niets wijzer van zijn geworden, en de contexten van de tijd, de ruimte, het uitstelgedrag, het machtsvacuüm en de viscositeit meegerekend, kunnen we niets zinnigs zeggen over de mentale toestand van schilder, model, omgeving of publiek. Maar we gaan het toch proberen, met deze drie resultaten:

De echtgenoot was een viezerik: voor het tijdperk waarover we het hebben is het model ongelooflijk naakt; we kunnen hier gerust spreken over de zestiende-eeuwse variant van nauwelijks legale foto's van tienermeisjes die uit de kleren gaan. Dat je van je vrouw houdt is op zich prima, maar haar door een andere kerel in schalkse pose laten vastleggen gaat wel een beetje ver.
Het model heeft abortus gepleegd: een populaire theorie is dat het model zwanger was, maar aangezien het schilderij drie jaar tijd heeft gekost en er geen geboortebewijs is gevonden, moet er iets zijn misgegaan. Daarnaast is in één van de onderste lagen duidelijk een metalen kleerhanger te zien die door zijn plaatsing niets aan de verbeelding overlaat; het model heeft een clandestiene abortus gepleegd.
Da Vinci was verslaafd aan chocolade: de bruintinten die het doek overheersen, kunnen maar één ding betekenen; Da Vinci was absoluut verzot op chocolade en martelde zichzelf door alles zoveel mogelijk eruit te laten zien als chocolade. Dalí had een soortgelijk probleem toen hij verslaafd raakte aan kaasfondue en alles eruit liet zien als smeltende kaas.

Theorieën[bewerken]

Dan blijft het de vraag wie nou modelstond voor het beruchte schilderij. Het Louvre moet namelijk elk jaar miljoenen euro's apart leggen voor de portretrechten, dus wie kan bewijzen dat hij of zij de muze van Da Vinci was, kan een flinke cheque tegemoet zien. Professioneel speurneus Peter R. de Vries heeft de drie hoofdverdachten op een rij gezet; wie van de drie nu de echte Mona Lisa is, mag Joost weten.

Lisanardo da Vinci?
Karl Monarx?
Monael Jackson?

Leonardo da Vinci[bewerken]

Deze theorie, die Theorie 1 heet omdat het de eerste was, stelt dat het schilderij een zelfportret is van Leonardo da Vinci, dat hij zelf heeft gemaakt, want anders was het geen zelfportret. Vooral de fans van de schilder willen niet aan deze theorie, die zou betekenen dat de Italiaan zich had geschoren, als een vrouw had verkleed en voor een spiegel was gaan zitten om zichzelf te bekijken en te schilderen. Het moet gezegd dat Da Vinci soms best een rare kwibus was, maar zo raar? Nou, nu ik er nog eens over nadenk... zou kunnen zijn.

Karl Marx[bewerken]

Volgens de schrijvers van de Wissenschaftlicher Verlag Mercedes & Benz in Berlijn vertoont het model van de Mona Lisa opvallende lichamelijke overeenkomsten met de uitvinder van het communisme, Karl Marx. Na dat bericht gelezen te hebben, hebben de Oncyclopedisten gelijk een gratis gezichtsherkenningsoftware gedownload en na tien minuten rondgoochelen met de eerste plaatjes die we op Google konden vinden, zijn ook wij tot de conclusie gekomen dat het één en dezelfde persoon is. Het zit ons echter nog wel dwars dat het zou betekenen dat Marx een paar eeuwen oud is geworden, dus er is nog meer onderzoek nodig, bijvoorbeeld met foto's van Karls broer Groucho.

Michael Jackson[bewerken]

Deze theorie is geliefd op ons dierbare Internet, en stelt dat Michael Jackson in 2009 niet is overleden, maar door een bizar ongeluk met tijdreismorfine in de Renaissance is beland en daar zo veel bekijks trok dat Da Vinci hem opzocht en vereeuwigde op het schilderij. Een beetje afhankelijk van de visie op tijdreizen, paradoxen en katten in dozen met flesjes vergif, zou dit kunnen betekenen dat de Mona Lisa pas is ontstaan toen Jackson terugreisde in de tijd, en zijn al onze herinneringen aan het doek pas in het leven geroepen nadat de King of Pop de Uomo Universale heeft opgezocht. Het butterfly effect betekent waarschijnlijk ook dat de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de oprichting van de RTBF de schuld zijn van de Amerikaanse poplegende.

Esthetiek[bewerken]

Lekker ding, hè?

De esthetische waarde van de Mona Lisa wordt zwaar betwist. Volgens kunstrecensenten, die niets liever doen dan elkaar napapegaaien over de canon en must-sees en klassiekers van de schilderkunst en het nieuwe neukertje van de directeur van het S.M.A.K. Gent, is de Mona Lisa een niet te evenaren meesterwerk waar we voor zouden moeten knielen als ware het de Kaäba — die kubus waar moslims één keer per jaar omheen draaien — van de schilderkunst, waarvan Rembrandt en Brueghel niet eens in de schaduw kunnen staan.

Er is iets anders... Nieuw haar?

Brave burgers die in eerste instantie geen reden zien de geleerden te wantrouwen, gaan dan vol goede moed naar Parijs en maken een fotootje van de Eiffeltoren, van de Arc de Triomphe, de Maginotlinie, de Côte d'Azur en de Hermitage. Dan stappen ze verwachtingsvol naar dat gerenommeerde werk en is bij velen de eerste gedachte... are you fucking kidding me? Het ding is amper groter dan een pasfoto en als het niet het enige voorwerp in de hele ruimte was waar een heel dorp mensen omheen krioelen, zou je erlangs kunnen lopen zonder het ooit te zien.

Zie Manneken Pis voor nog zo'n tegenvaller van een monument.

Culturele invloed[bewerken]

De Mona Lisa wordt bijna overal ter wereld enorm gewaardeerd vanwege de raadselachtige geschiedenis, de uitgekiende compositie en het feit dat er geen copyright meer op rust. Dit laatste opent veel mogelijkheden voor flauwe lolbroeken om met MS Paint of Photoshop aan de slag te gaan om halfbakken bewerkingen te maken voor afgezaagde parodieën op het oude werk. Typisch een geval van het immer relativerende postmodernisme dat niets serieus neemt, zelfs niet de noeste arbeid van een zestiende-eeuwse alleskunner. Gelukkig erkent de Oncyclopedia wel de ernst van de kunst uit de Renaissance en houden wij ons verre van dat soort plaatjesprutserij.

Mona Lisa!

Max Blokzijl
Van al de onderwerpen die de aardbewoner dagelijks bezighouden, is "Mona Lisa" zonder twijfel het meest controversiële.
Wanneer een item zelfs de pagina's van het beroemde naslagwerk Oncyclopedia Neerlandica haalt, dan staat het water ons tot de lippen (lees verder op blz. 3).