Goethe
Dit is de
 |
 WAARSCHUWING VOOR ONERVAREN LEZERS Deze pagina is onmenselijk laaaaaaaaaaaang, en wordt dus bij voorkeur gelezen tijdens de lange winteravonden, wat de houdbaarheid ervan beperkt tot de periode 21 december - 21 maart |
“Goethe schwingt! Goethe über alles!”
“Goethe was een Duitser.”
“Dieser verrückter Matrose nochmal!”
Wolfgang Amadeus "Geutje" Ritter von Goethe (Wein am Rhein, 11 mei 1731 – Dreimar am Ruhr, 11 november 1832), oudste en tevens jongste zoon van Carl Philip "Derrick" Schildknappe von Goethe en Amalia Wilhelmina "Strudelchen" Hofdame von Solms, door de doorsnee burger "Geute", en door zijn mamaa "Geutje" genoemd, is Duitsland zwaarste schrijver. In tegenstelling tot zijn boksende klasgenoot Christoph Willibald "Knockemout" Ritter von Schwung, had dat minder met zijn lichaamsgewicht, dan met zijn literaire productie te maken.
Jongens en wetenschap (1731-1743)[bewerken]
Ondanks de degelijke, traditionele en enigszins conservatieve scholing die de kleine Goethe als telg van een laag-adellijk geslacht[1] genoten had, was de jongeling al vroeg in de weer met kleurtjes, en diste daarover de wildste theorieën op aan iedereen die het horen wilde, en aan de anderen ook. De anderen waren veruit in de meerderheid. Ter gelegenheid van zijn twaalfde verjaardagsfeest presenteerde hij zijn definitieve kleurentheorie, in de vorm van een in eigen beheer[2] op 500 exemplaren uitgegeven boek.
Kleuren binnen de lijntjes voor dummies[bewerken]
Onder deze provocerende titel, die het superioriteitsgevoel van de jonge Goethe treffend weergeeft, schuilt een wondere theorie, waarin aangetoond wordt dat alle kleuren in de ons omringende wereld zijn samengesteld uit diverse combinaties van slechts vier kleuren: Cyaan, Magenta, Geel en Zwart. Het boek bevat ook een indrukwekkende lijst van stoffen (mineralen, planten, kleurkrijtjes) die van nature uitsluitend één dezer kleuren hebben, en wiens combinaties al de andere voorwerpen en wezens hun ons zo vertrouwde kleuren schenken.
Plannen[bewerken]
In de hoop deze vier elementaire kleuren wat meer aanzien en autoriteit te geven, had hij ook een ontwerp gemaakt voor een nieuwe Duitse vlag met vier horizontale banden in deze kleuren, en de keizerlijke adelaar eveneens in deze kleuren. Hij had zelfs bijzonder exotisch schoeisel laten maken (één paar schoenen maar, alsof hij een voorgevoel had) waarvan het kleurenschema een eerbetoon aan zijn ontdekking was. Goethe beweerde zelfs dat met deze vondst het binnenkort mogelijk zou zijn om op relatief eenvoudige wijze weelderige kleurenreproducties af te drukken, uitsluitend door het gebruik van vier verschillende inkten, elk in één der elementaire kleuren.
Teleurstelling[bewerken]
De XVIIIde eeuw mocht dan nog zo hoopvol de "Eeuw der Verlichting" genoemd worden, een dergelijk werk van een aankomende puber kon en zou niet geapprecieerd worden. Het werd honend weggelachen en de jongen raakte zijn vijfhonderd exemplaren aan de straatstenen niet kwijt, één exemplaar uitgezonderd[3]. Dat werd gekocht geleend door een beginnende schilder van ongeveer dezelfde leeftijd. Na deze transactie stookte de jonge Goethe een groot vuur met de 499 overige exemplaren, en sloot zich op in zijn kamer, waar hij eerst speelde met de aanlokkelijke gedachte om zich in een deugddoende depressie te laten wegglijden, maar dan besloot om op wraak te zinnen. De eerste wraakneming zou niet lang op zich laten wachten.
Zoete wraak (1743-1749)[bewerken]
Een puberbrein kan gekke sprongen maken. Zo ook dat van de twaalfjarige Goethe. Zijn theorie over elementaire kleuren werd weggelachen? Zijn wraak op miskennend Duitsland zou zich situeren op alimentair vlak. Hij zou die verwaande Duitsers eens een poepje laten ruiken lesje leren!
O Tannenbaum![bewerken]
In Goethes kindertijd stonden Duitsers interplanetair bekend als een volk van slanke, rijzige figuren, een beetje aan de magere kant zelfs. De eerste strofe van de toenmalige nationale hymne verwees zelfs naar hun legendarische slankheid, en werd met die van de den[4] vergeleken:
"O Tannenbaum, o Tannenbaum, Wie schlank sind nur die Deutschen! Die Eleganz und Vornehmheit Gibt Hauf' und Trost zu jeder Zeit. O Tannenbaum, o Tannenbaum, Wie schlank sind nur die Deutschen!"
Hij begon wild te experimenteren met allerlei suiker- en vethoudende producten, en binnen de maand was zijn geheim wapen klaar. De fatale combinatie van bloem, suiker, eieren, boter, zout, vanillesuiker, rum, honing, noten, marsepein, noga, en chocolade[5] noemde hij
Duitsland was gedoemd, God had opgehouden met hen te zijn.
Van den naar zeppelin?[bewerken]
Het immens grote en loodzware gebak kende een enorm doch tijdelijk succes: zijn landgenoten smulden zich te pletter, maar enkel in de kerstperiode. De komende jaren zag men de Duitse bevolking gedurende die periode vervaarlijk opzwellen, om dan vanaf februari weer grotendeels tot de oorspronkelijke breedte af te slanken. Na dit verschijnsel een paar jaar aangezien (en een aantal vergeefse buitenseizoense promotiecampagnes gevoerd) te hebben, besloot Goethe, op de vooravond van zijn 18de verjaardag, dat hij met iets sterkers, en vooral zwaarders voor de dag moest komen. En zo geschiedde, nadat hij zich ervan verzekerd had dat een indrukwekkend exemplaar van zijn Baumkuchen[6] een veilige plaats achter glas gekregen had, met het oog op eventuele postume erkenning. De XIXde-eeuwse Romantiek naderde met rasse schreden, zoveel was duidelijk.
Hartige wraak (1749-1759)[bewerken]
Met een groot mes in de hand, en een moordlustige blik in de ogen, stapte hij des anderendaags resoluut op het familiale waakvarken af. In die tijd lieten de Duitsers hun huizen nog door varkens bewaken: het was zelfs het enige waarvoor zij deze dieren goed achtten. Na een aantal gewelddadige handelingen, waarvan wij de lezer de details zullen sparen, trok hij, de diverse onderdelen van het dier in een wasmand gestapeld, weer naar zijn kamertje.
Vlees in zakken[bewerken]
Daar hakte hij het hele boeltje fijn, en kookte het samen met een mengsel van zout, suiker, zetmeel en vet. Dat laatste had hij zorgvuldig van tussen de brokken gepeuterd. Alleen de maag, de blaas en de darmen werden niet fijngehakt: deze maakte hij schoon[7], hakte ze in stukken van gelijke grootte, maakte er weinig aantrekkelijk uitziende ballonnetjes van, en vulde deze met het intussen goed doorkookte mengsel. Eerst voegde hij wel enige kleurstoffen toe, omdat door het koken alles grijs geworden was, en hij nog niet volledig afstand had genomen van zijn geflopte kleurenleer. In latere tijden werd het aantal kleurstoffen, in ruil voor allerhande verdachte toevoegingen, gevoelig verminderd, maar hij hield het bij Cyaan, Magenta, Geel en Zwart. Na de gevulde stukken ingewand met een mooi laagje vernis afgewerkt te hebben, dacht hij na over een poëtische naam (de XIXde-eeuwse Romantiek stond voor de deur, aankloppensklaar). Toen hij, in gepeinzen verzonken vóór de spiegel staande, er maar niet in slaagde om voor zijn toch weinig verfijnde creatie een passende naam te bedenken, besloot hij: "Es wird mir Wurst wesen!". Op dat ogenblik ging hem een licht op, dat hij, dankzij de spiegel, als een ... lichtgevend object een kort moment boven zijn hoofd zag hangen schijnen. Toevallig was van dit historisch moment een jonge Franse schilder getuige, die het moment meteen op een bierviltje vereeuwigde, doch het zich niet kon laten om aan de scène nog een extra portie vlees, in de gedaante van een weelderige wulpse jongedame, toe te voegen. In latere, op grote doeken geschilderde versies van de afbeelding liet de Fransman Goethe en zijn Wurst gewoon weg, omdat de jongedame populairder bleek bij zijn publiek. De oorspronkelijke versie kwam een eeuw of zo later later in handen van ene Thomas "Dukdalf" Edison, die zich erdoor zou laten inspireren bij de vormgeving van één zijner uitvindingen. Goethe noemde zijn tweede fatale uitvinding gewoon
Duitsland was (weer eens) verdoemd, en deze keer zou't raak zijn!
Obesitas obesitatum[bewerken]
Mager Duitsland stortte zich als één Duitser op de nieuwigheid, en deze keer niet alleen rond Kerstmis! Alle varkens gingen eraan, dan de koeien, dan de schapen, dan de paarden... Alleen de honden, die tot dan toe enkel gebruikt werden bij het hoeden van schapen, ontsnapten aan dit lot: zij vervingen de waakvarkens, en het begrip "waakhond" werd ingevoerd. Vanuit heel Europa begon men varkens en ander vee in te voeren, en men begon de eigen kweek op te voeren, om aan de exponentieel gestegen vraag naar worstvlees te voldoen. De omvang van de gemiddelde Duitser verdrievoudigde op minder dan tien jaar tijd, om nooit meer tot de oorspronkelijke dimensies terug te keren. Noodgedwongen verving men het nationaal volkslied door iets dat niet meer verwees naar de slanke den van weleer, en het liedje werd verwezen ... naar de kerstperiode. De cirkel was rond. Of toch niet?
Zware wraak (1759-1800)[bewerken]
In tegenstelling tot wat de wraakzuchtige Goethe gehoopt had, waren zijn landgenoten niet in het minst beschaamd om hun nieuwe uiterlijk. Ze schenen er zelfs trots op te zijn. Nu restte er de jongeman, die na een observatieperiode van tien jaar geen voldoening kreeg, maar één middel meer, en dat middel zou uiteindelijk zijn naam in het marmer van de wereldgeschiedenis beitelen en van een laagje bladgoud voorzien. Hij begon ... te schrijven!
"Het afzien des jongen Werthers" (1759)[bewerken]
Vanaf zijn eerste poging was het meteen raak: in 1759, op 28-jarige leeftijd, voltooide Goethe in minder dan een half jaar tijds (vijf maanden en drie weken om precies te zijn, van het kopen van papier, pennen en inkt tot presentatie van het fraai ingebonden boek aan de Duitse pers) zijn eerste roman, "Die Leiden des jungen Werthers", in het Nederlands taalgebied op de markt gebracht als "Het afzien des jongen Werthers". De Romantiek was gearriveerd, maar het zou nog tot ongeveer 1800 duren eer de beschaafde wereld de stroming erkend had. Daar lag de kersverse schrijver niet wakker van: hij was maar wát trots op de 450 kg. (per exemplaar, in octavo-editie!) literatuur die hij in één klap op de lees- (en intussen ook vreet-) grage Duitsers liet neerkomen. Aanvoelend dat deze loodzware lectuur perfect bij hun dieet paste, voelden zij zich allen verplicht om dit boek te kopen. Het boek ook daadwerkelijk lezen, was een optie. De enkelingen die hiervoor opteerden, en hun experiment konden navertellen, slaagden er alleen maar in iets fluisteren in de zin van
"Dit moet je gelezen hebben"
om dan vredig de geest te geven. De indrukwekkende verkoopcijfers dwongen zowat alle buitenlandse uitgeverijen om naar de vertaalrechten te dingen, en een Chinese vrijwilliger aan te duiden om de mastodont te vertalen. Met uitzondering van de Litouwse vertaler, die halverwege de krachtmeting overleed[8], brachten alle vertalers hun taak tot een goed einde, en de taaiste van allemaal leefde nog lang genoeg om de overhandiging van zijn vergoeding mee te maken. Het feit dat de inhoud van een boek, dat in zijn meest bescheiden editie nog altijd een kleine halve ton weegt, in één zin kan samengevat worden, pleit voor de ingeniositeit van de wraakzuchtige Goethe, die aldus de roekeloze lezer nodeloos, vruchteloos en eindeloos laat zwoegen. Hier is de zin, zoals de Nederlandse vertaler hem op zijn doodsbed nog net, zij het nauwelijks verstaanbaar, kon formuleren:
"De jonge en welstellende Werther, verloofd met een schat van een meisje, verveelt zich te pletter en schiet zich een kogel door het hoofd."
"Egmont en Hoorn" (1764)[bewerken]
Het succes van de "Werther" was niet voldoende voor de ijverige Goethe, die blijkbaar al voorzag dat hij minstens honderd zou worden en dus nog heel wat tijd te vullen had. Hij waagde zich aan toneel, om zodoende ook dát genre van het nodige gewicht te voorzien. Vijf jaar na zijn roman liet hij door de Lustiger Berliner Schauspieler de première brengen van "Egmont en Hoorn", een tragedie in zes bedrijven. Van de achthonderd vijftien toeschouwers die de schouwburg binnengegaan waren, kwamen er vijf en een half uur later zevenhonderd drieëntachtig[9] weer buiten, allen tussen 5 à 10 centimeter kleiner dan voordien. Ze zagen er ook behoorlijk bedrukt uit. Geen wonder, voor wie weet dat één van hen aan het oor van een bezorgde ambulancier toevertrouwde:
"Egmont en Hoorn worden onthoofd op het binnenplein van het stadhuis van Brussel."
Goethe had echter al naam gemaakt met zijn roman, en ook nú voelde iedereen zich verplicht om dit stuk ooit éénmaal bij te wonen, desnoods ten koste van de wervelkolom. Ook nú verdrongen de buitenlandse uitgevers zich voor de deur van de riante villa die de "Werther" hem opgeleverd had. Ook nú werd een lading vertalers geofferd aan de nieuwe cultuurgod. Was er dan echt geen stoppen meer aan?
Poëzie (1771-1789)[bewerken]
Op zijn veertigste verjaardag werd voor Goethe het intussen immens populair geworden "Dein Geburtstag sei hübsch" gezongen. De in zijn eenvoud geniale tekst[10] bracht Goethe op het idee om de komende jaren zijn offensief te verleggen naar het veld der poëzie. Op achttien jaar tijd bracht hij niet minder dan vijfendertig (35!) dichtbundels op de markt, in zwaarwichtigheid variërend van het sombere "Erlkönig" (305 kg. in de goedkope uitgave op dun papier) tot het zwartgallige "Der Zauberlehrling" (ca. 400 kg. per deel, zo'n twee ton in totaal). Deze keer waren de vertalers in heel Europa op hun hoede: een ondergronds netwerk zorgde ervoor dat zelfs de jongste en meest onervaren letterkundige plots veinsde het Duits niet meester te zijn. Een knap staaltje van solidariteit onder niet-Duitse schrijvers en vertalers zorgde ervoor dat er ook niemand om den brode de vertaalopdrachten hoefde te aanvaarden[11]. De vertalingen werden dan maar door Duitsers uitgevoerd, en het resultaat was er ook naar. Insiders vermoeden dat het met deze uitgaven is geweest dat de Vlaamse voetbal- en neptelevisielegende Jean-Marie "El Simpático" Pfaff zich voorbereid heeft op zijn transfer naar Bayern München in de tweede helft van de XXste eeuw[12].
"Faust" (1789)[bewerken]
Goethe vond het rijmen best een leuke bezigheid, en aangezien hij meende dat hij de mogelijkheden van het theater nog niet helemaal had uitgebuit, besloot hij de operaliefhebbers ook hun deel te geven. Van 1786 tot 1789 werkte hij aan een operalibretto, dat, in tegenstelling tot wat het schattige Italiaanse woordje "libretto" laat vermoeden, nog de helft zwaarder was dan de "Werther" en de "Egmont"[13] samen. Echter, Goethe was geen muzikant, en voor de bijbehorende muziek was hij dus aangewezen op een componist. Tot kort vóór zijn dood bleef hij componisten uitproberen, maar ongeacht wélk deel van het libretto deze dapperen ter hand namen om aan hun taak te beginnen, geen één hield vol, en zij waren getekend voor de rest van hun leven. Het werk werd dan ook niet meer tijdens Goethe's leven uitgegeven, en het was uiteindelijk een Franse componist, een zeker Charles "Frenchie" Gounod, die de opera afwerkte. De Franse vertaling (evenals die van het dichtwerk door Duitsers uitgevoerd) was, door toedoen van het uitbreken van de Franse Revolutie, veel later verschenen dan de andere, en bovendien sterk ingekort, omwille van de aanhoudende papierschaarste die in de jonge Franse Republiek heerste. In 1860 zette de componist zich aan het werk, haalde nog eens ferm de bezem door de al ingekorte vertaling, en reduceerde het geheel tot een nog vrij verteerbare opera van minder dan drie uur[14]. Het relatieve falen van de "Faust" maakte Goethe duidelijk dat hij zijn energie nu eens buiten de literatuur moest besteden, wilde hij zich tijdens de laatste decennia van zijn leven niet stierlijk vervelen. Hij ging in de politiek.
Politiek (1800-1831)[bewerken]
Zijn oorspronkelijke puberale wraakgevoelens hadden hem, onbedoeld, de Duitse volksaard grondig laten veranderen. Dit ooit zo verfijnde en zelfs enigszins oppervlakkige volk, aan luchtige scherts en lichte broodmaaltijden gewende volk was geëvolueerd tot een hardwerkende, zwaarlijvige en humorloze massa. Zijn aandeel in deze evolutie was Goethe niet ontgaan, en hij besloot verder te werken wat ooit de Duitse Romantiek zou genoemd worden.
Een nieuwe eeuw[bewerken]
Een nieuwe eeuw was begonnen, en Goethe begon een offensief dat Duitsland moest bewust maken van zijn rol in Europa. Dit was in strijd met zijn bewondering voor Napoleon, maar dergelijke tegenstrijdigheden zouden nu eenmaal kenmerkend worden voor de nog prille, eindelijk internationaal erkende Romantiek. Vanuit het paleis waarheen hij uit zijn villa verhuisd was, begon hij te intrigeren via opjuttende brieven die hij naar allerhande Europese staatshoofden schreef. Hij wou eens uittesten of zijn Heimat zijn idool de baas kon. Dit deed hij zó vernuftig, dat de meeste historici er nog steeds niet achter gekomen zijn dat Goethe het brein achter de beroemde Napoleontische Oorlogen was!
Scoren[bewerken]
Nauwlettend hield hij de score bij, en hield pas op met brieven schrijven toen de stand hem voldoening schonk. Dat was in 1815, en nooit is er in de wereldgeschiedenis evenwichtiger oorlog gevoerd dan toen Goethe aan de touwtjes trok. Een overzicht:
| Slag | Jaar | Napoleon | Coalitie |
| Marengo | 1800 | 1 | 0 |
| Trafalgar | 1805 | 0 | 1 |
| Austerlitz | 1805 | 1 | 0 |
| Friedland | 1807 | 1 | 0 |
| Wagram | 1809 | 1 | 0 |
| Leipzig | 1813 | 0 | 1 |
| Waterloo | 1815 | 0 | 1 |
Totaal: Napoleon 4 - Coalitie 3, Napoleon verliest. Het kon niet mooier: Napoleon had duidelijk laten zien dat hij een betere veldheer was, maar Duitsland kwam als grote overwinnaar uit de strijd. Goethe kon zich op een ander doel richten.
Deutschland über alles[bewerken]
Nu kwam het grote werk: Duitsland werd al eeuwen door de Duitsers "Duitsland" geheten, of zoals dat met hún grappige accent klinkt, "Doitsjlant", maar werd door de rest van Europa nog altijd met het ouderwetse "Heilige Roomse Rijk™" aangeduid, terwijl driekwart van de bevolking al lang protestant was! Dat HRR™ hing dan bovendien nogal los aan elkaar, dus was er eenheid en duidelijkheid nodig. Goethe's plan was tweedelig: Duitsland uniform maken, en dan Duitsland Europa laten organiseren. Hoewel hij de oude keizer[15] van dat HRR™ (als enige) verteld had over zijn aandeel in de Napoleontische Oorlogen (zij het een beetje aangepast), en op die manier uit erkentelijkheid een diplomaatstitel toegezegd gekregen had, leidden zijn vijftien jaar van onafgebroken palaberen met prinsen, hertogen en andere hoge heren tot niets concreets. Hij stelde al zijn hoop in de enige zoon van Wolfram Titan "Panzerkopf" Deichgraf von Bismarck en Dorothea Adelaïde "Stahlhelm" Deichgräfin von Merkel, de op 1 april 1815 geboren Otto Oskar "Eisbein" Graf von Bismarck. Goethe kende het echtpaar en hun nationalistische ideeën goed, en hield zich tot het eind zijner dagen bezig met de scholing van de jongen.
De Tour van Europa (1831-1832)[bewerken]
Met zijn honderdste verjaardag in zicht, besloot Goethe zijn goed gevuld leven in schoonheid te eindigen, met een reis door het Europa dat hij toch deels mee had helpen vormen, en waarvoor hij nog grootsere politieke verwezenlijkingen voorzag. Hij zou alle landen die in zijn ogen de Oude Wereld vormden, één voor één persoonlijk bezoeken, en in elk land een aandenken achterlaten.
De koffer[bewerken]
Omdat hij vermoedde dat hij niet in alle landen even vlot zou binnengelaten worden[16], liet hij een gigantische reiskoffer maken, waarop hij de tekst
"CD - Diplomatische Koffer - Nicht Aufmachen - Hände davon!"
liet aanbrengen. De koffer was ingericht met een kleine zitruimte, een nog kleinere keuken, een piepkleine badkamer, een minuscuul wc'tje, en een ruime bibliotheek. Bij elke etappe van de rondreis ging de grijsaard als volgt te werk: hij verdeelde een ruime voorraad Baumkuchen en Wurst over de verschillende ruimtes, schreef de bestemming (meestal het adres van een luxueus hotel) op het deksel van de koffer, bracht de nodige postzegels aan, stuurde een boodschappenjongen[17] naar een koerierdienst, kroop in de koffer, deed deze aan de binnenkant op slot en wachtte af. Wanneer hij meende ter bestemming te zijn aangekomen, deed hij de koffer open en installeerde zich in zijn hotelkamer.
Het aandenken[bewerken]
Het aandenken dat hij in elk van de 12 landen zou deponeren, was een gouden vijfpuntige ster. Niet van massief goud: Goethe was rijk, maar niet gek. Een massief gouden uitvoering zou de reiskoffer te veel belasten, dus opteerde hij voor verguld blik. Dat verklaart waarom sommige sterren nog altijd een geblutst voorkomen vertonen.
Die Tour de Goethe[bewerken]
De krasse man had zijn rondreis goed uitgestippeld, en zou zijn eerste ster aan Denemarken schenken, en de laatste aan... maar dat zien we verder wel. De lente van 1831 was bijzonder mooi in heel Europa, en dus draalde Goethe niet langer. Inpakken en wegwezen!
Denemarken[bewerken]
Hij kon zijn reismethode voor het eerst testen in Kopenhagen. Alles verliep zoals voorzien, en in de lobby van het hotel stapte hij monter uit zijn koffer, nam de sleutel van zijn kamer in ontvangst, liet de koffer naar zijn kamer brengen en installeerde zich daar. Tijdens een ommetje door de oude stad liep hij de nog onbekende sprookjesschrijver Hans "Christmas" Andersen tegen het lijf, met wie hij tot een stuk in de nacht aan de zwier ging. De benevelde toestand van de anders zo nuchtere Duitser verklaart wellicht waarom hij de eerste ster aan de jonge auteur in bewaring gaf. Het duurde nog tot 1973 eer een afstammeling van Andersen de ster aan het staatshoofd afstond. Maar Goethe had vertrouwen in de jongeman, en vervolgde zijn weg. Deze zou voor het eerst overe zee gaan, en daar had hij het niet op begrepen.
Engeland[bewerken]
Gelijk had hij, die Goethe. Tijdens de hele woelige overtocht zat hij in zijn koffer, die geklemd zat tussen honderden andere koffers, in het ruim van het schip. De toestand van het interieur van de koffer, bij aankomst in Londen, tart elke verbeelding. Woorden schieten hier te kort, en plaatjes bestaan er niet van. Na zichzelf en zijn ster opgepoetst te hebben, ging hij ze aanbieden aan King George "Kraut" IV. Hoewel deze van Duitse afkomst was, werd Goethe koel onthaald, kreeg eerst een exemplaar van "Young Werther's Toils" naar het hoofd geslingerd, en werd dan in de Tower opgesloten, met ster en al. Daar maakte hij ze met een ingenieus mengsel van brood en porridge vast aan één der muren van zijn cel, om dan met behulp van de Scarlet Pimpernel te ontsnappen. Deze ontsnapping ging niet vlot, omdat de gewezen superheld al stilaan de pensioengerechtigde leeftijd begon te bereiken, maar hij was tóch in de buurt en dát waren nog eens tijden! en Franse revolutie hier en guillotine daar... Goethe was vrij, en dook weer de koffer in. Zonder de Pimpernel, die geen zin had om naar Ierland te gaan. Jammer, want Goethe had zo'n kracht best kunnen gebruiken. De ster is nog steeds ter plaatse, en wordt nu aan toeristen getoond om de Engelse houding tegenover dat zogenaamd verenigde vasteland te illustreren.
Ierland[bewerken]
Wéér een zeereis, maar gelukkig een korte. Ierland bleek inderdaad even groen en vervelend als de Pimpernel hem voorgeschilderd had, en toen Goethe, nog niet helemaal genezen van zijn obsessie voor de vier basiskleuren, op het groen uitgekeken was, liet hij de ster in de matig geïnteresseerde handen van een Dublinse herbergier, en maakte zich gereed voor een lange zeereis naar het zonnige zuiden.
Portugal[bewerken]
Zijn aankomst in Lissabon verriedt zich door een immense stijging van de temperatuur buiten (het begon inmiddels stilaan te zomeren), en helaas ook in de koffer. Goethe kon er niet snel genoeg uit zijn, en weer zág hij er niet uit! Kloddernat, stomend van het zweet, en onder de restanten van gesmolten Baumkuchen. De helft van de Wurst was gewoon ontploft, en ook dáárvan droeg hij de sporen. Gelukkig keken de Portugezen niet zo nauw, en werd hij op voorkomende wijze naar een warm bad geleid, hoewel hij eigenlijk liever een koude douche had genomen. Met zijn reisgidsje in de hand toog onze man meteen naar de Torre de Belém, waar hij onder goedkeurend toezien van een zich vervelende suppoost de ster in de westgevel van de toren aanbracht. De brave Portugees bezorgde hem zelfs een restje cementpoeder, overgebleven van de laatste restauratie, wat water, een truweel en en een trapladdertje. Toen de ster op haar plaats zat, keken beiden met voldoening hoe de stralen van de ondergaande zon via de ster de binnenvarende vissers verblindden, met heel wat maritieme herrie als gevolg, tot de diensttijd van de gedienstige aangestelde erop zat, en ze samen gingen pinten pakken. Goethe betaalde alles, want ze waren tenslotte de ...
Weer een onderdeel van de opdracht volbracht, en tijd om weer eens over land te reizen.
Spanje[bewerken]
In Madrid, hoofdstad van het eens zo machtige maar nu tot een derderangsstaat verworden Spanje, wou hij niet lang vertoeven. Aangezien de reis van Portugal naar Spanje niet zo lang zou duren, had hij geen hotelkamer gereserveerd, maar het adres van het centrale postkantoor op de koffer gezet. Daar aangekomen, nam hij net de tijd om even de benen te strekken, zijn ster aan de kantoordirecteur af te geven, zijn sterk verminderde voorraad Wurst in de dichtstbijzijnde slagerij aan te vullen met chorizo, het adres van een leuk hotelletje in Athene op de koffer te schrijven, de koffer voldoende te frankeren en ongezien weer zijn plaats in te nemen. De kantoordirecteur vond niets beters dan de ster voor te leggen aan de commissie die zich aan de ingang van het gebouw al drie weken suf stond te peinzen over de decoratie van het nulpunt van het Spaans nationaal wegennet. De ster werd meteen ingebouwd, tegen de stoeprand vóór het postgebouw aan. Intussen bevond Goethe zich weer op zee, de Middellandse deze keer. Hij begon zowaar zeevast te worden: hij bereikte Griekenland zonder een centje misselijkheid!
Griekenland[bewerken]
Goethe vond het een zonderling idee om in Athene het grondgebied van zowel één der oudste beschavingen van Europa, als één der allerjongste Europese staten te betreden. Alleen België was jonger, zij het maar een half jaartje. Eenmaal in zijn hotelletje aangekomen, stapte hij uit zijn koffer en in een "Jan Plezier", zoals het in grote Griekse letters op de zijkant van de boerenkar stond geschilderd. Zijn reisgidsje had hem immers diets gemaakt dat dát de enige manier was om de voornaamste monumenten van Athene op een efficiënte en overzichtelijke manier te bezichtigen. Aangekomen bij het Parthenon wist hij meteen wat gedaan met zijn ster. Bij nacht en volle maan kwam hij te voet terug naar deze plek, stapelde een indrukwekkende hoop stenen[18] tot een reusachtige trap, zette zijn ster vast in wat over was van het timpaan, door dat grotendeels te reconstrueren en zo zijn ster in te bouwen, brak de trap weer af, legde de stenen waar hij ze gevonden had, en maakte zijn laatste fles retsina leeg. En dat allemaal in één vollemaansnacht! Deutsche Grundlichkeit, geen twijfel. De Grieken waren opgetogen: hoewel alle niet-Griekse archeologen en andere historici dit altijd hebben tegengesproken, hebben zij altijd beweerd dat daar vroeger, véél vroeger, een gouden ster gezeten heeft. Goethe was voldaan, en koos weer het ruime sop.
Italië[bewerken]
Bij zijn aankomst in Rome viel hem meteen de gespannen sfeer op waarin de statige stad verkeerde. Er hing duidelijk revolutie in de lucht, en de Romeinse pers werd grotendeels in beslag genomen door artikelen over de steeds groeiende Italiaanse behoefte aan een sterke man, die die lappendeken van kleine staatjes eindelijk eens zou onttrekken aan de almacht van de paus enerzijds, en artikelen ten gunste van deze laatste anderzijds. Omdat hij absoluut niet wist waarheen met zijn ster, en hij te veel respect had voor de oude Romeinse architectuur, wilde hij ze niet aan een monument bevestigen, zoals hij dat in Portugal en Griekenland gedaan had. Ten einde raad vertrouwde hij ze toe aan de deken van de Friezenkerk, die hem een wijs man toescheen. Deze was inderdaad de voorzichtigheid zelve, en verstopte de ster in het altaar van zijn kerk, waar ze lange tijd de relikwieën van Cecilia, Apollonia en Juttemis gezelschap zou houden. Pas in 1995 liet de toenmalige deken (het geheim werd van vader op bastaardzoon overgeleverd) zich het geheim ontglippen, en de paus in persoon kwam het heiligschennende object uit het altaar halen. Of liever, dat probeerde hij: de ster oefende een hypnotiserende kracht op hem uit, die hem tenslotte deed verzaken aan zijn initiatief. De ster bleef waar ze was, en wie de kerk bezoekt kan nog steeds tussen de kieren van het stenen luikje de zachte gloed zien van Goethe's aandenken. Maar die bleef daar niet op wachten: hij zette zijn reis verder via Frankrijk.
Frankrijk[bewerken]
In Parijs sloeg Goethe een voorraad andouille in, omdat men hem verteld had dat dát de Franse tegenhanger van zijn Wurst was. Hij kon echter maar niet wennen aan de smaak: "Es schmeckte nach dem Stall!", vertrouwde hij later zijn biograaf toe. Door de afloop van de Napoleontische Oorlogen voelde hij zich als Duitser niet op zijn gemak, en wanneer hij de ster aan de regerende vorst, Louis "Le Bourgeois" Philippe wou aanbieden, bleek zijn voorgevoel waarheid te worden: deze liet hem in La Conciergerie, wellicht de gruwelijkste gevangenis van Frankrijk sinds het slopen van de Bastille, opsluiten. Daaruit werd hij de eerste nacht al bevrijd door de Scarlet Pimpernel, die het bij deze ontsnapping evenmin gemakkelijk had als bij de vorige, maar hij was tóch in de buurt en dát waren nog eens tijden! en Franse revolutie hier en guillotine daar... Goethe was weer op vrije voet, en op aanraden van de Pimpernel vertrouwde hij zijn ster toe aan Moos "Traction" Limoenman, een pas ingeweken Nederlandse fietsenmaker. Voordat deze zijn familienaam definitief (maar toch niet helemaal overtuigend) verfranste, bracht hij de ster bij wijze van uithangbord aan op de gevel van zijn atelier, ten einde toch nog een beetje naar zijn afkomst te verwijzen. Een subtiele verwijzing, dat wel, gezien het ontbreken van een punt. In de XXste eeuw verving zijn beroemdste nazaat de ster door een moderner symbool, maar gooide ze niet weg: van 1925 tot 1934 prijkte ze in de gigantische lichtreclame op de Tour Eiffel. Na de Tweede Wereldoorlog schonken zijn erfgenamen ze aan de regering.
Luxemburg[bewerken]
De Luxemburgse etappe kostte Goethe bijna het leven, omdat hij in Frankrijk zonder nadenken het adres van een hotel in Luxemburg geschreven had, zonder te preciseren of het om de stad, de provincie of het Groothertogdom ging. De koffer reisde wel twee maand aan één stuk heen en weer tussen de drie mogelijke bestemmingen, zonder dat Goethe de tijd kreeg om eens uit te stappen. Zijn voorraad Wurst was allang op, en met de andouille zou hij evenmin ver lopen. Enfin, zitten. Toen hij eindelijk tot stilstand kwam, was de herfst al een eind gevorderd. Hij talmde niet langer, en begon rond te wandelen in wat hij meende dat de hoofdstad van Luxemburg was. De omvang van het Groothertogdom was echter zo miniem [19], dat hij zich, zonder dat te beseffen, spoedig buiten de stadsgrenzen bevond, en eer hij zich daar rekenschap van gaf, in het naburig land. Toen bleek dat hij de mensen plots kon verstaan, wist hij dat er iets loos was, en keerde op zijn stappen terug. Na dit in alle vier de windrichtingen, plus de vier tussenwindrichtingen geprobeerd te hebben, begon hij zich een beeld te vormen van het stadsterritorium. De aardige man die hij tijdens dit doorkruisen telkens weer tegen het lijf liep, bleek de in stilte tegen de overheersende Nederlandse koning rebellerende Groothertog Jan Zonder Land te zijn, die dankbaar met beide handen de ster aannam, en ze veilig in zijn paleis opborg, om ze in betere tijden de haar toekomende plaats te geven. Dat mocht uiteindelijk één van zijn verre nakomelingen doen, maar zolang kon Goethe niet wachten. De koffer vertrok naar België.
België[bewerken]
In Brussel, hoofdstad van het nog jonge België, liet hij zijn ster achter aan de voet van Manneke Pis, uit dank voor het bijvullen van zijn drinkbus. Daar werd ze de volgende morgen gevonden door de mannen van de reinigingsdienst, die haar te mooi achtten om zomaar weg te gooien, en haar een plaats gaven te midden van het binnenplein van het stadhuis, door haar tijdens de eerstvolgende vollemaansnacht discreet tussen de kasseien in te metselen. Ze bevindt zich daar nu nóg altijd, al deed de lokale brouwerij Stella meer dan ééns een bod op dat blinkend hebbeding. Maar hoewel de hele Grote Markt ooit nog verkocht wordt indien er een Chinees voldoende geld voor biedt, Goethe's ster zal nooit verdwijnen. Met een flinke voorraad bloedworst vertrok hij naar zijn volgende bestemming.
Nederland[bewerken]
In Amsterdam vond hij spoedig de geschikte plaats voor zijn ster: het was inmiddels december geworden, en op de Dam zag hij een indrukwekkende den staan. Zijn gemoed schoot vol: de herinnering aan het oorspronkelijke Duitse volkslied en de vroegere met deze boom vergeleken slankheid zijner landgenoten werd hem even te veel. Dáár, bovenin, zou hij zijn ster plaatsen, al moest hij met zijn stramme leden tegen de boom opkruipen. Zover kwam het niet: een barmhartige Amsterdammer bood hem een laddertje aan, zodat het klimwerk beperkt bleef tot de laatste vijf meter. Na de kerstdagen werd de ster verwijderd en in het Amsterdams Historisch Museum tentoongesteld. Daar had de oude man echter geen weet van, want hij was al op weg naar huis, niet zonder wat droge worstjes meegenomen te hebben.
De dertiende ster[bewerken]
Toen de intussen honderdjarige Goethe van zijn reis thuiskwam, had hij nog een ster over. "Logisch", zult u zeggen, "da's de Duitse ster!" Nee, die lag thuis op hem te wachten, knus in een brandkastje, om na de rondreis plechtig aan de keizer uitgereikt te worden. Nee, deze ster was eigenlijk voor Israël bedoeld, omdat hij vond dat dat land, hoewel in het Middenoosten gelegen, veel gemeen had met de Europese landen waar hij net doorheen getrokken was. Er waren echter twee doorslaggevende redenen voor het niet bezoeken van dat land:
- Reizen in een koffer was vermoeiender gebleken dan verwacht.
- Isral zou pas in 1948 officieel bestaan.
Daarom stopte hij, op weg naar zijn pas opgemaakt sterfbed, de ster in een enveloppe, zette er het volgende adres op:
Regering van Israël Knesseth 1, 66666 Jerusalem Israël
en kleefde er voor 6.000.000 Thaler zegeltjes op, zowat de helft van zijn fortuin, wat hem in sommige milieus de bijnam "De man van zes miljoen" opleverde. Zo was hij zeker dat de kosten van alle eventuele omzwervingen zouden gedekt zijn, en dat hij enige generaties van inflatie[20] vóór zou zijn. De brief ging zowat de hele wereld rond, met lange tussenpozen in donkere ruimtes van allerhande postkantoren. Pas in de lente van 1978, na bijna anderhalve eeuw onderweg geweest te zijn, kwam de brief in Israël aan, waar hij met een typisch Israëlische kreet van verrassing,
"A-ba-ni-bi! O-bo-e-bev!"
in ontvangst genomen werd. Het object bracht de lobbying voor de toelating tot het Eurovisie Songfestival in een stroomversnelling, want een betere erkenning als Europees land konden ze zich niet dromen. Goethe zelf, zeg! Hoewel de toestemming relatief snel kwam, restte er amper een halve maand om nog snel een liedje te maken. Om de zaak vooruit te laten gaan werd op een schoolplein een aftelrijmpje opgenomen, waarop men de eerder vermelde kreet plakte, en de rest aanvulde met een Hebreeuwse vertaling van de aanhef van Goethe's "Het afzien des jongen Werthers". Uit blijk van erkentelijkheid jegens Goethe, en om hun Europees zijn te illustreren, werd de ster op het voorvel van de basdrum geplakt. De strategie legde Israel geen windeieren: ze wonnen dat jaar het Songfestival met een ruime voorsprong. De truc met de ster werd het jaar daarop nog eens overgedaan, met evenveel succes. Toen werd ze ontvreemd, om pas 20 jaar later weer op te duiken. Na de derde overwinning werd ze aan het Nationaal Museum geschonken, waar ze nog steeds te pronk staat.
Ladies' man[bewerken]
Goethe was van jongsafaan een gedreven rokkenjager, maar brak elke relatie af vóór er sprake was van trouwen, en het aantal door hem verwekte bastaarden is indrukwekkend. Eén hunner had de moed om een lijst aan te leggen van Goethe's veroveringen, en wie schetst zijn verbazing toen het chronologisch ordenen van de volledige lijst hem het volgende opleverde:
| Ada (1743-1746) | Alicia (1766-1768) | Andrea (1796-1798) | Arabella (1814-1815) |
| Adolpha (1746-1750) | Alleluja (1769-1775) | Angela (1798-1800) | Arianna (1815-1817) |
| Adriana (1750-1751) | Alvina (1774-1777) | Angelica (1801-1806) | Ariella (1818-1820) |
| Aglaia (1751-1754) | Amadea (1777-1779) | Anita (1804-1807) | Arizona (1820-1823) |
| Agatha (1754-1756) | Amalberga (1779-1783) | Antibiotica (1807-1807) | Attila (1824-1825) |
| Alberta (1757-1758) | Ambrosia (1783-1784) | Antonia (1807-1809) | Aurelia (1825-1826) |
| Alena (1758-1762) | Ana (1785-1792) | Anuschka (1810-1811) | Autostrada (1827-1829) |
| Alexandra (1762-1765) | Anastasia (1793-1796) | Apollonia (1812-1813) | Azalea (1829-1832) |
De scherpzinnige waarnemer zal gemerkt hebben dat Goethe's liefdesaffaires een rode draad volgden, en ook dat sommige relaties elkaar overlapten: Goethe's affectieve behoeften waren soms wat te veel voor één vrouw, en dan stond hij toe dat meer dan één aanbidster toegang kreeg tot zijn hart. En zijn lichaam. De langste, maar slopendste relatie had hij tijdens zijn zogenaamde religieuze periode, van 1769 tot 1775, en de kortste, maar hevigste relatie tijdens de cholera-epidemie van 1807.
De laatste uren[bewerken]
Op 11 november, in de late namiddag, kroop Goethe in zijn sterfbed. Hij lag daar geduldig op Magere Hein te wachten, of, zoals hij deze schertsend placht te noemen, "Schlankes Heineken". Zijn wachten werd verzacht door de plaatselijke Blaskapelle "Arbeit macht Frei", die hem onder zijn balkon een serenade bracht. Toen het te donker werd om nog langer partituren te kunnen lezen, besloten zij de serenade af te ronden met "Ach du lieber Augustin", dat zij, zoals elke Duitser, uit het hoofd kenden. Toen Goethe het zachte "pom pom pom pom pom pom" van de introductie hoorde, en er tegelijkertijd aan zijn kamerdeur geklopt werd, schreef de sterveling spontaan deze tekst op het vóór hem liggende blad papier:
"Da wird an die Tür geklopft, Leis' geklopft, laut geklopft. Da wird an die Tür geklopft, Wer soll das sein? Du, Anastasia, Oder Antonia? Da wird an die Tür geklopft, Wer soll das sein?"
Het was echter Sint-Maarten, die hem eens extra kwam toedekken met een halve mantel. De Blaskapelle walste rustig verder, want dit was hun favoriete liedje. Om één of andere reden scheen het wijsje de heilige man te hinderen: hij wierp een keer of twee een korzelige blik door het raam naar beneden, en dan nog een vermanende, om dan tenslotte afscheid te nemen van Duitslands grootste fenomeen. De goede man was nog maar nét vertrokken, of wéér werd er aan de deur geklopt, en wéér kwam in Goethe een strofe op:
"Da wird an die Tür geklopft, Leis' geklopft, laut geklopft. Da wird an die Tür geklopft, Wer soll das sein? Ist das Aurelia? Nein, Apollonia? Da wird an die Tür geklopft, Wer soll das sein?"
Deze keer was het zijn biograaf, de heer Johann Peter "Reisetaube" Neckermann, die al enige jaren tussen twee wereldreizen in wat met de oude Goethe kwam babbelen. Uit deze gesprekken puurde hij trouwens zijn enige publicatie die geen reisverhaal was: "Der Alte". Hij bleef niet lang: nét lang genoeg om Goethe om meer licht te horen vragen, want dat kaarsje was niet langer voldoende om de laatste literaire vondsten op papier te zetten. De ogen van de oude man werden zienderogen zwakker. Neckermann stak wat extra kaarsen aan, en verliet de kamer, begeleid door de zachte klanken van de immer doorwalsende Blaskapelle. Het was een drukke dag, want dra werd er wéér aangeklopt. En wéér inspireerde dit Goethe tot een strofe:
"Da wird an die Tür geklopft, Leis' geklopft, laut geklopft. Da wird an die Tür geklopft, Wer soll das sein? Anna, Ambrosia? Ist ja der Tod schon da? Da wird an die Tür geklopft, Wer soll das sein?"
Derde keer goede keer. Onder het zachte gepompompompompompom van Arbeit macht Frei volgde de grijsaard gewillig de verschijning waarop hij al zolang had gewacht. Pas toen zij beiden verdwenen waren, stopte de Blaskapelle met spelen, en ging een glas Glühwein drinken in de dichtsbijzijnde Weinstube. Mét een stukje Wurst erbij, want van het lange spelen hadden ze honger gekregen. Intussen was het zachtjes beginnen sneeuwen.
Postume erkenning[bewerken]
Pas in 1981, het jaar van Goethe's 250ste verjaardag, werd zijn baanbrekend werk op het vlak van kleurenleer erkend. Nadat de 150ste en de 200ste verjaardag in het teken gestaan hadden van zijn literaire werk, wou men ter gelegenheid van een kwart millennium eens wat anders dan loodzware teksten. Een nazaat van de in Goethe's kleurenleer geïnteresseerde schilder kreeg weet van deze behoefte, en bood het destijds geleende exemplaar aan de Goethecommissie aan. Dankbaar aanvaardde deze het enige overblijvende exemplaar van Goethe's jeugdwerk, en liet het in facsimile uitgeven. De 300.000 exemplaren vlogen als warme broodjes de deur uit. Wie ooit 300.000 warme broodjes een deur heeft zien uitvliegen, weet welk een postume prestatie Goethe hier neergezet heeft.
Statistieken[bewerken]
Aantal stervelingen dat deze pagina nu aan het bestuderen is:
 |
Auteur of geen auteur, dát is de kwestie! |
|
Bomans ·
Boon ·
Brusselmans ·
Caesar ·
Christie ·
Claus ·
Erasmus ·
Finkers ·
Foucault ·
Van Gaal |
Das Deutsche Volk (Personen): Bismarck · Goethe · Himmler · Hitler · Luther · Merkel · Nietzsche · Schumacher · Wilhelm
Lebensraum (Gebieden en steden): Alpen · Beieren · Berlijn · Oostenrijk · Pruisen · Roergebied · Wenen · Zwitserland
Deutsches Fabrikat (Producten): Bier · BMW · Bratwurst · Muur · Opel · Übermensch · Wunderbaum
Geschichte: Duitse Rijk (I · II · III · IV) · Duitsland (1945-2005) · Oost-Duitsland · West-Duitsland
Andere Sachen (Overig): Dit en dit · Donau · Duits · Maginotlinie · Opera · Rijn · Schutzstaffel · Wannseeconferentie
}
Notenbalk
- ↑ Laag-adellijk, maar met de ingebouwde promotie die de Duitse adel kenmerkte was dat geen probleem: elke generatie kreeg automatisch een hogere rang. Alleen de keizer (hoogste rang, te vergelijken met die van Veldmaarschalk in de Oncyclopedische Krijgsmacht) kon deze automatische promoties tegenwerken, indien hij dat nodig achtte. Alle Duitse keizers kwamen zonder uitzondering uit een familie waarvan de stamvader de rang van Rockschosstrager ("Slippendrager") had.
- ↑ De Goethes waren voorlopig nog van lage adel, maar niet onbemiddeld: voor het equivalent van zijn wekelijks zakgeld moest een ongeschoolde arbeider een jaar werken. De sociale geëngageerdheid van zijn werken leed daar zwaar onder.
- ↑ Het is vermoedelijk dit ene exemplaar geweest dat aan de basis lag van de eerste pogingen tot vierkleurendruk omstreeks 1900. Niemand legde toen echter enig verband tussen de Goethe van de kleurenleer en de Goethe van het zwaardere literaire werk.
- ↑ De omgelegde versie zonder takken, wel te verstaan.
- ↑ Voor de afwerking, wordt regionaal wel eens vervangen door glazuur. Het doel heiligt immers de middelen.
- ↑ Chronologisch gezien het tweede exemplaar: de kruimels die overbleven na het proeven van het eerste exemplaar vond hij niet tentoonstelbaar.
- ↑ Deze postume reinigingsbeurt kan het diertje alleen maar gewaardeerd hebben: varkens zijn erg gesteld op hygiëne, maar die wordt hen door de doorsnee mens zelden of nooit gegund.
- ↑ Er is tot op heden nog steeds geen vertaler gevonden die de Litouwse versie wil vervolledigen.
- ↑ De tweeëndertig anderen werden levenloos in hun zetel gevonden. De wetsdokter, die vooral hun gelaatsuitdrukking bestudeerd had, omdat de wetenschap in de achttiende eeuw nog niet ver genoeg gevorderd was om een echte lijkschouwing mogelijk te maken, concludeerde dat ze "van verveling" gestorven waren.
- ↑ "Dein Geburtstag sei hübsch, Dein Geburtstag sei hübsch, Dein Geburtstag, Herr Goethe, Dein Geburtstag sei hübsch!"
- ↑ Het bestaan van dit netwerk werd pas zeer onlangs aan het licht gebracht, en wordt door moderne historici beschouwd als de oudste vorm van socialisme.
- ↑ Zo zou Prometheus in het gelijknamig gedicht aan disgenoten van zijn Stammtisch op schilderachtige wijze uitleggen hoe hij "een strafschoss heeft gestoft".
- ↑ Zo gaat dat in de Duitse literatuurwereld: een geaccepteerd werk wordt benoemd zoals men dat met een buurman doet: zij spreken dan van "der Werther", "der Egmont", "der Faust", "der Alte", "der Rick"... Met de schrijvers zélf lukte dat niet: niemand heeft het ooit gewaagd om, althans in zijn bijzijn, over "der Goethe" te spreken.
- ↑ Mits de dirigent een fooi te geven om het vooruit te laten gaan.
- ↑ Deze regeerde alleen nog in naam, de gloriedagen van de echte Romeinse keizers waren lang vervlogen.
- ↑ Waarschijnlijk had één of andere spion tóch lucht gekregen van zijn
briefgeschrijfgebriefschrijfgeschrijfbriefcorrespondentie, en zou hem dat in sommige landen kunnen parten spelen. - ↑ Hij had liever getelefoneerd, maar Edison liet op zich wachten, en hij kon toch niet alles zelf doen!
- ↑ Die lagen daar voor het oprapen sinds een Italiaanse artilleriegeneraal dit Turkse kruitmagazijn als doelwit koos. Sindsdien zit er een kiezelsteentje in elke pitta die aan een Italiaan geserveerd wordt. Twee als hij uit Venetië afkomstig is.
- ↑ Deze omvang is dat nog steeds, al spreek je een echte Lëtzebuerger daar beter niet over aan. Lëtzebuergers spreek je in 't algemeen best niet aan, want áls ze al antwoorden, klinkt hun antwoord als een korzelige mededeling in een mengsel van Duits, Limburgs, Nederlands en Russisch, met een licht Antwerpse tongval.
- ↑ Meer hierover vindt u in het standaardwerk "De Duitse muntontwaarding van Otto de Grote tot Gerhard Schröder" door Professor W. Druyff (Uitgeverij Den Dampenden Darm, Zevergem, 2005).