Radio

“Gezegende luisteraars, aanhoort de alfa en de omega, de zendmast en de antenne van uw geluk!”
~ Jomanda over de radio.

Radio is een uitstervend communicatiemiddel dat niets anders is dan televisie zonder beeld . Het ontbreken van beeld is voor generaties van entertainers een voorwendsel geweest om tijdens hun "werk" de meest verschrikkelijke snuiten te trekken, en om zich bij het opstaan niet te scheren noch te maquilleren.

Primitieve radionetwerken

Het verschijnsel "radio" is even oud als de mensheid, wat verklaart waarom recentere media zoals televisie en Internet, tegen alle voorspellingen in, zo'n moeite hebben om deze dinosaurus te helpen uitsterven. De eerste radiozender, of liever zenders, want het ging hier om een keten, heette "Radio Tamtam", en was gesitueerd in de Afrikaanse jungle.

Radio Tamtam

Belgische missionarissen imiteren een Congolese zender. Een olifant kan echter geen neushoorn vervangen, en evenzeer ontbreken palmbomen en bergen. Amateurswerk.

Gedurende millennia was het radioverkeer beperkt tot het uitzenden van signalen, opgewekt door ijverig tamtamkloppende oerwoudbewoners. Elke uitzending werd voorafgegaan door de zogenaamde "zenderroep", bij even moderne als geglobaliseerde radio-amateurs "station call" geheten. Deze roep was zorgvuldig uitgekozen, zodat een forse menselijke stem deze zeer ver kon uitzenden, mits handig gebruik te maken van de natuurlijke weergalm die de Afrikaanse bergen, neushoornpantsers en palmbomen aanboden. Zoals heden ten dage een ruimtetuig gebruik maakt van de aantrekkingskracht van andere hemellichamen om zo van planeet naar planeet te stuiteren, zo botste de oeroude zenderroep van berg naar berg, en van palmboom naar neushoorn. De roep wordt nu nog steeds gebruikt in gebieden waar de moderne technologie nog niet is doorgedrongen, en gaat als volgt:

Waaadioooooooo! Waaadioooooooo! Waaadioooooooo!

Het moderne woord "radio" werd hiervan afgeleid door de eerste missionarissen die in de XIXde eeuw in die jungle hun missiewerk gingen doen. Het begrijpen van deze signalen veronderstelde van de luisteraar het bezit van de codesleutel, en die vereiste verklaart meteen waarom dit medium zo traag evolueerde. Want het had geen zin had om de codesleutel radiofonisch door te seinen, aangezien de luisteraar die codesleutel nodig had om... enfin, het zal wel duidelijk zijn. Deze sleutels werden dus te voet aan de abonnees doorgegeven door gespecialiseerde koeriers of "bodes", eerst mondeling, later schriftelijk. Tegelijk werden ook de uitzenduren meegedeeld, en de programma's.

Radiodelahitie

Onafhankelijk van Radio Tamtam werd (en wordt) er in de Zwitserse Alpen een vergelijkbaar systeem gebruikt, waar men, bij gebrek aan neushoornpantsers en palmbomen, uitsluitend gebruik maakte van de klankweerkaatsing tegen de gladde, steile rotswanden. In schril contrast met de ontwikkelingen in de rest van de wereld, werd dit systeem nooit gemoderniseerd: het is nog steeds het enige communicatiesysteem in Zwitserland. Zwitserse radiozenders maken, net als de Afrikaanse, gebruik van een combinatie van muziekinstrument en menselijke stem, zij het op een radicaal tegengestelde manier. Want in Zwitserland wordt de zenderroep opgewekt door middel van een in heel Europa berucht instrument, de zogenaamde "alpenhoorn", terwijl de berichten doorgeseind worden met de stem, een even berucht systeem dat tot nu toe elke potentiële invaller heeft buitengehouden. De seincode (waarvan de sleutel eveneens te voet aan de abonnees wordt bezorgd aan de abonnees) is gebaseerd op de klank

Jodelahitie!

die het Zwitserse radionetwerk in de XIXde eeuw trouwens de spotnaam "Radiodelahitie" opleverde. De missionarissen-op-rust die hiervoor verantwoordelijk waren, veinsden niet te weten dat het geheel van Zwitserse radionetwerken sinds Wilhelm Tell officieel "Schweitzer Weite Alpen Transmissiooon & Communikassiooon Herausbringung" heette.

Een stap vooruit: Zender Beersel

Een kasteelgids verstrekt uitleg bij de Beerselse installatie.

Pas diep in de XVde eeuw, niet toevallig kort vóór de ontdekking van Amerika, begon er iets te bewegen in de zo goed als stilstaande evolutie van dit medium. Het was een Brusselse monnik, ene Frater Venantius, die ontdekt had dat een goed geconcentreerde meditatie van een overtuigd groepje geestelijken kon leiden tot de overdracht van gedachten en ideeën van het ene klooster naar het andere, zonder dat de gegevens onderweg door derden hoorbaar waren. De goede man had ook gemerkt dat het "signaal", zoals hij het noemde, veel beter kon gericht worden, en ook veel zuiverder bleef, wanneer zowel voor de uitzending als voor de ontvangst gebruik werd gemaakt van een goed gericht metalen langwerpig voorwerp. Zoals de meeste uitvindingen gebeurde had deze vondst plaats bij toeval, toen een groepje monniken uit zijn klooster uitgenodigd werd voor een meditatiestonde op het kasteel van Beersel, bij Brussel, en hun gedachten perfect ontvangen werden in het Steen van Antwerpen. Beide lokalen bevonden zich op de hoogste verdieping van een toren, vlak onder de vlaggenmast. Frater Venantius had tegelijkertijd de zendmast en de antenne ontdekt. De heren van Beersel waren in de wolken, en betaalden de kloosterlingen een aardige duit voor elke boodschap die zij naar andere plaatsen in Vlaanderen konden overmediteren. Om de uitzending nog performanter te maken, installeerde de pionier in de kelderverdieping van één der Beerselse torens een volledig uit metalen onderdelen opgebouwde constructie, die volgens hem het signaal versterkte. Dit kan niet bewezen worden, omdat de constructie tijdens de Eerste Wereldoorlog gesaboteerd werd, maar men kan de restanten nog altijd bezichtigen in de meestertoren van het kasteel.

Renaissanceradio

De Mercator in actie. Anoniem XVIIde-eeuws schilderij.

De Renaissance werd gekenmerkt door het mobiel maken van het medium. Het was de Vlaamse cartograaf en communicatiepionier Gerard Mercator die in 1580 als eerste op een schip één der houten masten verving door een metalen mast, en een groepje communicatiemonniken op dat schip meenam. Dezen onderhielden de verbinding met de Antwerpse haven, en hun uitzending begon pas te verzwakken toen zij ter hoogte van Cuba gekomen waren. De oplossing die tot het begin van de XXste eeuw gehanteerd werd, was even eenvoudig als doeltreffend: hoe langer de reis, hoe meer monniken er meegingen. Uit dankbaarheid voor het drastisch verbeteren van de communicatie in de zeevaart, herdoopten de havenautoriteiten het eerste radioschip "Mercator", naar de pientere cartograaf. Het schip is nog altijd te bezichtigen in Oostende, en de antennemast functioneert nog altijd prima. Helaas is het zo goed als onmogelijk geworden om voldoende monniken te vinden voor een demonstratie.

Moderne radio

De XXste eeuw was de eeuw der miniaturisatie, en ook de radiofabrikanten droegen hun steentje bij.

Met de betere handelbaarheid van het verschijnsel "elektriciteit" in de tweede helft van de XIXde eeuw, brak een geheel nieuw tijdperk aan voor het medium: de monniken waren niet langer nodig voor de transmissie van de gedachtengolven. De moderne energiebron liet toe om het hele procedé gestaag compacter te maken, met als hoogtepunt in compactheid en elegantie de illustere Batradio uit 1966. Dit hoogtepunt, een juweeltje in dienst van hoogtechnologische misdaadbestrijding, leidde meteen ook de een periode van verval in, een periode die nog steeds loopt. De avonturen van de held, wiens naam aan dit radiotype werd gegeven, werden verfilmd voor... televisie. Dit relatief nieuwe medium werd performanter, betaalbaarder én dus populairder, en zou pas dertig jaar later op haar beurt in een hoekje gedrumd worden. Maar dat is een ander verhaal. Een opbeurende noot voor radio-amateurs, is het verschijnsel dat zich eveneens in de laatste decennia van de XXste eeuw voordeed: de radioschepen kwamen weer in zwang. Ofschoon er ook toen al niet genoeg monniken meer te vinden waren om een installatie als die van de Mercator in bedrijf te houden, bleek dit niet zo'n groot probleem: hippies op wiet waren minstens even efficiënt, en de radioschepen verdwenen pas definitief toen de laatste hippies dat óók deden. De inhoud van de uitzendingen verschilde wel behoorlijk van die van de XVIde-eeuwse mededelingen, die doorgaans van strikt maritieme aard waren. Musicologen daarentegen leggen wél een verband tussen de gezangen die de communicatiemonniken vaak meestuurden, en de muziek die de XXste-eeuwse radioschepen verspreidden.

Aan de schandpaal genageld!	Vastgenagelde versie: 1 juni 2009
Dit artikel is een verschrikking! Daarom is het vastgenageld aan de schandpaal zodat iedereen er rotte groenten tegenaan kan gooien.